የመጀመሪያዎቹ 1000 የህይወት ቀናት ማለት በሴት ልጅ እርግዝና እና በልጇ ሁለተኛ    ልደት መካከል ያሉት ቀናቶች ናቸው፡፡   ይህም ጊዜ  ለሙሉ ጤና እና እድገት መሠረት  የሆነ   ነው።          በዚህ ጊዜ ውስጥ የልጁ አመጋገብ እና እንክብካቤ ህይወቱን ጤናውን ለመጠበቅ ብቻ ሳይሆን በልጁ  እድገት እና የመማር ችሎታ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳድራል፡፡ በዚህ ጊዜ አእምሯችን ከሌሎች ዕድሜ ክልሎች በበለጠ ፍጥነት ያድጋል። ስለዚህ ለልጁ ተገቢውን ንጥረ ነገር መመገብ በጣም አስፈላጊ ነው::

የመጀመሪያዎቹ 1000 ቀናት በ 3 ይከፋላሉ:-

1. የእርግዝና ጊዜ (0-9 ወር)

2. Infant (0-1 አመት)

3. Toddler (1-2 አመት)

1,የእርግዝና ጊዜ (0-9 ወር)

በእርግዝና ወቅት አዕምሮ በፍጥነት ማደግ ይጀምራል:: በእርግዝና የመጀመሪያ ወር መጨረሻ ላይ ፅንሱ 10,000 ነርቮች እንዳሉት ይገመታል፣በ 6ተኛው ወር መጨረሻ 10 ሚሊዮን ይደርሳል።፡ በዚህ ጊዜ ፅንሱ ከእናቱ የሚያገኘው ንጥረ ነገሮች  ነርቮቹን የመፍጠር ሂደት ላይ ትልቅ ሚና ይጫወታሉ፡፡ በዋነኝነት  አይረን፣ፕሮቲን፣ኮፐር፣ ፎሌት፣ ዚንክ ፣ አዮዲን እና ቅባቶች ናቸው፡፡ እነዚህንም ለማግኘት የሚከተሉትን ምግቦች ቢመገቡ ይመረጣል፡-

1. አትክልቶች እና ፍራፍሬዎች

2. ሥጋ

3. ምስር

4. አቮካዶ

5. የዱባ ፍሬ

6. የወተት ምርቶች

7. ስፒናች

8. ሰላጣ

9. ስኳር ድንች

በተቃራኒው እርግዝና ወቅት ከሚከተሉት ምግቦች መራቅ ይመከራል:-

1. ቱና እና ማርሊንን ጨምሮ ከፍተኛ የሜርኩሪ ዓሳን ያስወግዱ።

2. ያልበሰል ስጋ፣እንቁላል

3. ምንም እንኳን ጉበት ስጋ ጥሩ የቫይታሚን ኤ፣ቫይታሚን ቢ12፣ እና ፎሌት ምንጭ ነገር ግን ከመጠን በላይ ቫይታሚን ኤ መመገብ ፅንሱን ሊጎዳ ይችላል። ስለዚህ የሚበላውን መጠን ይገድቡ ፡፡

4.ፍራፍሬዎችና አትክልቶች ቶክሶፕላዝሞሲስ በተባሉ ተውሳኮች ሊበከሉ ይችላሉ፡፡ ሁሉንም ፍራፍሬዎችን እና አትክልቶችን በንጹህ ውሃ ማጠብ አስፈላጊ ነው፡፡

5. ሁሉንም የአልኮል ዓይነት ያስወግዱ፡፡ አልኮል መጠጣት የፅንስ መጨንገፍ እና የአእምሮ ዘገምተኝነትን ያስከትላል፡፡

2, Infant (0-1 አመት)

ሕፃን ልጅ ከተወለደበት ጊዜ አንስቶ እስከ አንድ አመት ድረስ ያለው ጊዜ ነው፡፡ ልክ በእርግዝና ጊዜ አመጋገብ ትልቅ ሚና እንደሚጫወተው በዚህም ጊዜ ወሳኝ ነው፡፡

ልጁ በዚህ ጊዜ ሊወስዳቸው ከሚገባቸው ምግቦች አንዱ እና ዋነኛው የጡት ወተት ነው፡፡ የአሜሪካ የሕፃናት ሕክምና ማህበር ለመጀመሪዎቹ 6 ወራት ጡት ማጥባት ብቻ ያለ ምንም ተጨማሪ ምግብ እና መጠጥ ይመከራል፡፡ ከዚያም በተጨማሪ ለ 1 አመት ያህል ከምግብ እና ፈሳሽ ጋር ጡት ማጥባት ተገቢ ነው፡፡  በቀን እስከ 20 ጊዜ ጠዋት እና ማታ ያጥቡ፡፡

ጡት ማጥባት ህፃኑን ብቻ ሳይሆን የሚጠቅመው እናቶችንም ከጡት እና ከማህፀን ካንሰር ለመከላከል ይረዳል፡፡

ምግብ ሲጀምሩ የሚከተሉትን ነገሮች አስተውሉ፡-

1. በመጀመሪያ አንደኛውን ጡት ሙሉ በሙሉ ባዶ ማድረግ ከዚያም ወደሌላኛው ጡት ይሂዱ። ይሄ ህፃኑ የሚቻለውን ያህል ንጥረነገር እንዲያገኝ ያግዛል፡፡

2. ልጅዎ ቢታመም በቀን የሚጠባበትን ቁጥር ይጨምሩ፡፡

3. ከወሊድ በኋላ ባሉት 45 ቀናት ውስጥ የቫይታሚን ኤ ታብሌቶች ወይም ምግቦችን ይውሰዱ፡፡

4. ልጅዎን በቀን ከ20-30 ደቂቃዎች የፀሀይ ብርሀን ያሙቁ፡፡

5. ምግብ በሚጀምሩበት ጊዜ ለልጅዎ በአንድ ጊዜ አንድ አዲስ ምግብ ብቻ ይስጡት – ድብልቅ ሳይሆን (እንደ ጥራጥሬ እና ፍራፍሬ ወይም ስጋ)። ሌላ አዲስ  ምግብ ከመጨመርዎ በፊት አዲሱን ምግብ ከ 3 እስከ 5 ቀናት በተከታታይ ይስጡት፡፡ በዚህ መንገድ ልጅዎ ለምን አይነት ምግቦች አለርጂክ ሊሆኑ እንደሚችሉ ማወቅ ይችላሉ።

6. በትንሽ መጠን አዲስ ምግብ ይጀምሩ – መጀመሪያ ላይ አንድ የሻይ ማንኪያ እና ቀስ በቀስ ወደ አንድ የሾርባ ማንኪያ ከፍ ያድርጉ።

7. በደረቅ የሩዝ እህል ይጀምሩ ከዛ አትክልቶች ፣ ፍራፍሬዎች እና ከዚያም ስጋዎች ይመገቡ፡፡

8. በቤት ውስጥ የተሰሩ የህጻናት ምግቦችን በምታዘጋጁበት ጊዜ ጨው ወይም ስኳርን አይጠቀሙ፡፡ የታሸጉ ምግቦች ከፍተኛ መጠን ያለው ጨው እና ስኳር ሊይዙ ስለሚችሉ ለህጻናት ምግብ መዋል የለባቸውም። ለተገቢ ያልሆነ ውፍረት ያጋልጣሉ፡፡

9. የላም ወተት ከ1 አመት በፊት መጀመር የለበትም፡፡

10. ሁልጊዜ ፍራፍሬዎችን እና አትክልቶችን ይጠቡ፣ ይላጡ እና ፍሬውን ያስወግዱ።

11. ከመሬት ጋር የሚገናኙ ፍራፍሬዎች፣ አትክልቶች እና ማር ላይ ልዩ ጥንቃቄ ያድርጉ፡፡ የምግብ መመረዝን የሚያስከትሉ የ ቦቱሊዝም(botulism) ንጥረ ነገሮችን ሊይዙ ይችላሉ፡፡ እስከ 1 አመት ድረስ ልጆች ማር መመገብ የለባቸውም፡፡

3,Toddler (1-2 አመት)

ህፃናት ልጆች እንዲያድጉ እና ተገቢ የሆነ የክብደት መጠን እንዲያገኙ  በፕሮቲን የበለጸጉ ምግቦችን ፣ አትክልትና ፍራፍሬ፣ ስንዴ፣ ስኳር የሌለው ወተት እና ሌሎች የወተት ተዋጽኦዎች ያስፈልጋቸዋል፡፡ በዚህ ጊዜ የቅባት እና የስኳር መጠንን መመጠን አስፈላጊ ነው፡፡ የክብደት መጠን መጨመር በወደፊት ህይወት ላይ ለአላስፈላጊ በሽታዎች ይዳርጋል፡፡

የልጆች ባህሪን ለመቆጣጠር ምግብን ከመጠቀም ይልቅ የራሳቸውን ምግብ መጠን እንዲቆጣጠሩ መፍቀድ ይመከራል። ልጆች ወላጆቻቸውን እና ሞግዚታቸውን ይመለከታሉ፡፡ ስለዚህ አንድ ወላጅ ጤናማ ምግብ ሲመገብ ልጆቹም እንዲመገቡ ያነሳሳቸዋል።

ልጅዎ በቀን ግማሽ ሊትር ወተት ማግኘት አለበት፡፡ ይህም በቂ ካልሺየም፣ ቫይታሚን ዲ እና ስብ እንዲያገኙ ያስችላቸዋል፡፡

1. ልጅዎ ከሁሉም የምግብ ዓይነቶች ማለትም ከአትክልቶች፣ ፍራፍሬዎች፣ ፕሮቲኖች፣ ጥራጥሬዎች እና የወተት ተዋጽኦዎች ምግብ ማግኘት አለበት።

2. ልጅዎን ጡጦ ሳይሆን ኩባያ እንዲጠቀም ያበረታቱት።

3. ሹካ/ማንኪያ መጠቀምን ጨምሮ የጠረጴዛ ስነምግባርን ማስተማር መጀምር

4. ታገሱ! ህፃናት አንድን ነገር አንድ ቀን መውደድ እና በሚቀጥለው ጊዜ መብላት እንደማይፈልጉ በመወሰን መራጭ ተመጋቢዎች ሊሆኑ ይችላሉ። ከሁሉም     ምግቦች ትንሽ ክፍሎች ያቅርቡ እና የምግብ ሰዓቱን አስደሳች ያድርጉት! የተለያየ ጣዕም ያላቸው ባለቀለም ምግቦችን ያቅርቡ። ዛሬ ምግብን እምቢ ቢሉም     ማገልገልዎን ይቀጥሉ እና እንዲሞክሩ ያበረታቷቸው፤ነገር ግን እንዲበሉ አያስገድዷቸው፡፡

5. መላው ቤተሰብ አንድ ላይ ቢመገብ ፤አንድ አይነት ምግብ ይመገቡ፤ በዚህ ተነሳስቶ ህጻኑም ተመሳሳይ ምግብ ይመገባል፡፡

6. ለልጅዎ በቀን ሶስት መደበኛ ምግቦች እና 2 መክሰስ ያቅርቡ፡፡

References

1. American Academy of Pediatrics

2. NUTRITION IN THE FIRST 1,000 DAYS: A Foundation for Brain Development and Learning. (n.d.).     Retrieved from https://thousanddays.org/.

3. Health, F. D. (2006). Complementary Feeding Recipes for Ethiopian Children 6-23 Months Old.

• https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=feeding-guide-for-the-first-year-90-P02209. (n.d.). Retrieved from https://www.stanfordchildrens.org.

ይህ ፅሁፍ በዶ/ር ትንሳኤ አለማየሁ (የህፃናት ህክምና ስፔሻሊስት/የተላላፊ በሽታዎች ሰብ ስፔሻሊስት) እና የጤና ወግ ኤዲተሮች የተገመገመ ነው።

በእያንዳንዱ ቀን ከ2 ደቂቃ ባነሰ ጊዜ ውስጥ ማስቀረት በምንችላቸው ከእርግዝና እና ወሊድ ጋር በተያያዙ ምክንያቶች የሴት ልጅ ህይወት እንደሚያልፍ ያውቃሉን?

እ.ኤ.አ. በ2017 የተደረገ ጥናት እንደሚያሳየው 295,000 የሚሆኑ ሴቶች በእርግዝና እና ወሊድ ወቅት ህይወታቸው አልፏል። ከዚህም ውስጥ 94% የሚገኙት እያደጉ ባሉ ሀገራት ውስጥ ነው። ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ ሃገራት ውስጥ ብቻ 66% (196,000) የእናቶች ሞት ሲመዘገብ፣ ኢትዮጵያ 5% (14,000) ትይዛለች።

የእናቶች ሞት ማለት ምን ማለት ነው?

የእናቶች ሞት ማለት በእርግዝና ጊዜ ወይም ከወሊድ በኋላ በመጀመሪያ 42 ቀናቶች ውስጥ ከእርግዝናው ጋር ተያይዘው በሚመጡ የጤና ችግሮች ወይም በእርግዝናው ምክንያት ሊባባሱ በሚችሉ እና በህክምና አገልግሎት ችግር የሚከሰቱ የሴት ልጅ ሞት ማለት ነው።

በእርግዝና እና ወሊድ ጊዜ የሚከሰቱትን የጤና ችግሮች ለመቅረፍ የሚያስችሉ መፍትሄዎች በመኖራቸው አብዛኛውን የእናቶች ሞት መከላከል ይቻላል። በዋነኝነት ሁሉም የወሊድ አገልግሎት በትክክለኛ ጊዜ እንዲሁም ብቁ በሆኑ የጤና ባለሙያዎች መሰጠት አለበት። ይህም የአንድን እናት እንዲሁም የልጇን መኖር አለመኖር ይወስናል።

ለእናቶች ሞት የሚዳርጉ መንስኤዎች ምንድን ናቸው?

አብዛኛዎቹ የጤና ችግሮች በእርግዝና ወቅት የሚመጡ ሲሆኑ የቀሩት ከእርግዝና በፊት በነበሩ የጤና ችግሮች በእርግዝናው ምክንያት በመባባሳቸው የሚመጡ ናቸው።

ከባድ የደም መፍሰስ (በአብዛኛው ከወሊድ በኋላ የሚፈሰው ደም) ፣ በእርግዝና ወቅት የደም ግፊት መጨመር (pre-eclampsia and eclampsia) ፣ ኢንፌክሽን (sepsis) ፣ ከባድ ምጥ (Obstructed labour) እንዲሁም ከጤና ተቋም ውጪ ፣ ብቁ ባልሆኑ ባለሙያዎች እና በህክምና መሳርያ ያልታገዘ ውርጃ (Unsafe abortion) ለእናቶች ህይወት ማለፍ ዋነኛ መንስኤ ተደርገው ይወሰዳሉ።

የህክምና አገልግሎትን ለማግኘት ውሳኔን ማዘግየት ፣ ወደ ህክምና ተቋም ለመድረስ መዘግየት እና የጤና ተቋም ከደረሱ በኋላ አስፈላጊውን የህክምና አገልግሎት ሳያገኙ መዘግየት የእናቶችን ሞት የሚያስከትሉ ሶስቱ የመዘግየት ሞዴል (The Three Delays Model) በመባል ይታወቃሉ።

የእናቶች ሞት መጠን በእናቶች የእድሜ ክልል ይለያያል። በ 10 – 14 እድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ወጣት ልጃገረዶች በእርግዝና እና ወሊድ ምክንያት ከሌሎች የእድሜ ክልሎች በበለጠ ለሞት ይዳረጋሉ።

የእናቶችን ሞት እንዴት ማስቀረት እንችላለን?

. የአለም ጤና ድርጅት እንደሚያመለክተው የቤተሰብ ምጣኔ አገልግሎት የእናቶችን ሞት በመቀነስ ዙሪያ ጉልህ ሚና ይጫወታል። ይህም ያልተፈለገ እርግዝናን በማስቀረት ከእርግዝና  እና      ውርጃ ጋር ተያይዞ የሚከሰተውን የእናቶችን ሞት ይቀንሳል። የአፍላ እድሜን እርግዝና በማዘግየት የወጣት ልጃገረድን ህይወት ይታደጋል። በተጨማሪም የልጆቻቸውን ቁጥር፣ መች እና     በምን ያህል ርቀት እንደሚወልዱ ለማቀድ ያስችላል።

. የቅድመ ወሊድ ክትትል አገልግሎት ጤናማ የእርግዝና ጊዜን ለማሳለፍ ሌላኛው መፍትሄ ነው።

. የቅድመ ወሊድ ክትትል አገልግሎት ብቻውን በቂ አይሆንም። የእናቶችን ሞት ለመቀነስ ጤናማ የእርግዝና ጊዜ ማሳለፍ አስፈላጊ እንደሆነ ሁሉ በወሊድ ወቅትም በጤና ተቋም ብቁ ባለሙያ ባለበት መሆኑ አስፈላጊ ነው።

በሀገራችንም ባለፉት 15 አመታት ውስጥ የቤተሰብ ምጣኔ አገልግሎት የሚጠቀሙ እናቶች መጠን በ27% ፣ የቅድመ ወሊድ ክትትል ያላቸው በ56% እንዲሁም በጤና ተቋም የወሊድ አገልግሎት ያገኙ በ22% መሻሻል አሳይቷል።

ከ1990 – 2015 የእናቶች ሞት መጠን ለውጥ ቢያሳይም አጥጋቢ አልነበረም። ውጤቱም ኢትዮጵያ ከምዕተ አመቱ የልማት ግቦች (MDGs) ጋር በተያያዘ ከታቀደው በታች መሆኑን ያሳያል።

በ2030ም EPMM (Ending Preventable Maternal Mortality) በእያንዳንዱ ሀገራት የሚከሰተውን የእናቶችን ሞት ቢያንስ በሁለት ሶስተኛ (2010ን መነሻ በማድረግ) ለመቀነስ ግብ አስቀምጧል።

ማጣቀሻ

1. Ethiopian Public Health Institute (EPHI) and ICF. 2021. Ethiopia Mini Demographic and Health Survey 2019: Final Report. Rockville, Maryland, USA: EPHI and ICF.
2. Organization WH. 2015. Strategies towards ending preventable maternal mortality (EPMM).
3. Organization WH. 2019. Trends in maternal mortality 2000 to 2017: estimates by WHO, UNICEF, UNFPA, World Bank Group and the United Nations Population Division.
4. Say L, Chou D, Gemmill A, Tunçalp Ö, Moller A-B, Daniels J, et al. 2014. Global causes of maternal death: a WHO systematic analysis. The Lancet global health. 2(6):e323-e33.
5. Tessema GA, Laurence CO, Melaku YA, Misganaw A, Woldie SA, Hiruye A, et al. 2017. Trends and causes of maternal mortality in Ethiopia during 1990–2013: findings from the Global Burden of Diseases study 2013. BMC public health. 17(1):1-8.

ይህ ፅሁፍ በዶ/ር ዳዊት ወርቁ (የማህፀንና ፅንስ ስፔሻሊስ/የማህፀን ካንሰር ሰብ ስፔሻሊስት) እና የጤና ወግ ኤዲተሮች የተገመገመ ነው።

አብዛኞቻችን ካንሰር የሚለውን ስም በሀገራችን መስማት ከጀመርን ሩቅ አይደለም፡፡ በተለይም በገጠሩ የሀገራችን ማህበረሰብ ዘንድ ገና በመታወቅ ላይ ያለ ህመም ነው፡፡ በዚህም የተነሳ መታከም እንደሚችል ከማሰብ ይልቅ የፈጣሪ ቁጣ እንደሆነ የሚያስቡም በርካቶች ናቸው፡፡

በሀገራችን በርካታ ጥናቶች ባይደረጉም፣ ካንሰር 5.8 ከመቶ አመታዊ የሞት ምጣኔ እንዳለው ይገመታል፡፡ በስፋት ተሰራጭተው ከሚገኙት መካከል የጡት ካንሰር 30.2ከመቶ የሚሆነውን ድርሻ ሲይዝ የማህፀን ጫፍ ካንሰር 13.4ከመቶ እንዲሁም የትልቁ አንጀት ካንሰር 6.3ከመቶ የሚሆነውን ድርሻ በመያዝ ተቀምጧል፡፡

የማህፀን ጫፍ ካንሰር በሴቶች ላይ ከሚከሰቱ ሌሎች ካንሰሮች በ4ኛ ደረጃ ላይ ይቀመጣል፡፡ እንደ የአለም ጤና ጥበቃ ድርጅት ጥናት መሰረት በ2020 በመላው ዓለም ከ604,000 በላይ ሴቶች በዚህ ካንሰር የተጠቁ ሲሆኑ ከ342,000 በላይ የሚሆኑት ደግሞ ለሞት ተዳርገዋል፡፡ በኢትዮጵያም ከ6,294 የካንሰሩ ተጠቂዎች 4,884 የሞት ሰለባዎች ሆነዋል፡፡

በ2019 የተደረገው የጅማ ዩኒቨርሲቲ ጥናት እንደሚያሳየው ከሆነ አብዛኞቹ የካንሰሩ ተጠቂዎች ስለ ካንሰሩ ምንም እውቀት የሌላቸው ሲሆኑ ሲመረመሩም በስፋት ወደ ሰውነታቸው ከተሰራጨ በኋላ ነው፡፡ በዚህ ረገድ የሚታየው የግንዛቤ ማነስ ትኩረት የሚሻ ነው፡፡

የማህፀን ጫፍ ካንሰር ምንድን ነው?

✓ መከላከል እንደሚቻል እንዲሁም ቢታከም መዳን እንደሚችል ያውቃሉ ?

✓ ይህ ካንሰር ማህፀን በር አካባቢ ያሉ ህዋሶቻችን ከመጠን በላይ ሲራቡ የሚፈጠር እጢ ነው፡፡

✓ ከሞላጎደል ሁሉም(99%) የማህፀን ጫፍ ካንሰሮች ሂውማን ፓፒሎማ ቫይረስ (Human Papilloma Virus) በተሰኘ የቫይረስ ኢንፌክሽን ምክንያት የሚከሰቱ ናቸው፡፡ ይህ ቫይረስ የግብረ-ስጋ ግንኙነት በማድረግ የሚተላለፍ ነው፡፡ አንዲት ሴት በዚህ ቫይረስ (HPV) ብትጠቃም፣ ቫይረሱ በራሱ ጊዜ የመዳን እድል አለው በተለይም ከ90ከመቶ በላይ በ2ዓመት ይድናል፡፡

በምን ምክንያት ወደ ካንሰር ሊለወጥ ይችላል?

➢ አንዲት ሴት ከ16 ዓመቷ በፊት ወሲብ መፈፀም ከጀመረች አልያም ደግሞ የወር አበባ ማየት በጀመረችበት ዓመት ወሲብ ከፈፀመች

➢ ከአንድ በላይ የወሲብ ጓደኞች ከነበሯት

➢ የሚዋጥ የወሊድ መቆጣጠሪያ የምትጠቀም ከሆነ በተለይም ለ5 ዓመትና ከዚያ በላይ ➢ ሲጋራ የምታጨስ ከሆነ

➢ የተዳከመ በሽታን የመቋቋም አቅም ካላት

➢ የምግብ ዕጥረት ለምሳሌ እንደ ቫይታሚን ቢ፣ሲ፣ኢ የመሳሰሉት

➢ በአባላዘር በሽታዎች ከተጠቃች

➢ የቅድመ የማህፀን ጫፍ ካንሰር ምርመራ አድርጋ የማታውቅ ከሆነ

➢ ዝቅተኛ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ

ምልክቶቹ ምንድናቸው?

ከሆነ በአስቸካይ በአቅራቢያዎ ወደሚገኝ የጤና ተቋም በመሄድ የሀኪም እርዳታ ማግኘት ያስፈልጋል፡፡

የመጀመሪያ ደረጃ ካንሰር ምንም ምልክት ላያሳይ ይችላል ወይም ደግሞ መጠነኛ ምልክቶች ብቻ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ ስለሆነም መዘናጋት ተገቢ አይደለም፡፡

የማህፀን ጫፍ ካንሰርን እንዴት እንከላከል?

ቅድመ መከላከል

ለታዳጊ ሴቶች ማለትም ከ9-14ዓመት ለሆኑ

➢ የሂውማን ፓፒሎማ ቫይረስ(HPV) ክትባት መስጠት

➢ በሀገራችንም እ.ኤ.አ ከ2018 ጀምሮ ከ14 ዓመት በላይ ለሆኑ ታዳጊዎች በየትምህርት ቤቱ እንዲሁም በጤና ተቋማት የሂውማን ፓፒሎማ ቫይረስ(HPV) ክትባት መሰጠት ተጀምራል፡፡ይህ ተግባር ሁሉንም ዜጋ ተደራሽ በማድረግ ተጠናክሮ መቀጠል አለበት፡፡

ለሴቶችና ለወንዶች

➢ እድሜና ባህልን መሰረት ያደረገ የጾታዊ ግንኙነት ትምህርት መስጠት

➢ ወሲብ መፈፀም ለጀመሩ ኮንዶምን እንዲጠቀሙ ማበረታታት

➢ የወንዶች ግርዛት

➢ ስለ ሲጋራ የጤና ጠንቆች ግንዛቤ መስጠት

2ኛ ደረጃ መከላከል

➢ 30ዓመትና ከዛ በላይ ለሆኑ ሴቶች የሚተገበር ሲሆን የተለያዩ ዘዴዎችን በመጠቀም የቅድመ ካንሰር ምርመራ ማድረግ ነው

3ኛ ደረጃ መከላከል

እንደአስፈላጊነቱ ለሁሉም ሴቶች ሲሆን በተለይም አደገኛ የሆኑትን የካንሰር ምልክቶች ማሳየት ለጀመሩ ሴቶች ተገቢውን ህክምና መስጠት ነው፡፡

አማራጮቹም ፡-

– የቀዶ ህክምና

– የጨረር ህክምና

– ኬሞቴራፒ

የአሜሪካ የካንሰር ማህበረሰብ፣ የማህፀን ጫፍ ካንሰር ቅድመ ምርመራን በተመለከተ መቼ መጀመር እንዳበትና መች እንደሚቋረጥ የሚከተለውን ያስቀምጣል ፡–

– አንዲት ሴት ወሲብ መፈፀም ከጀመረች ከ3ዓመት በኋላ፤ ከ21ዓመት ባይበልጥ ይመከራል

– እንደአስፈላጊነቱ በየ2 ወይም በ3 ዓመት ልዩነት መደገም አለበት፡፡ ይሁንእንጂ እንደ ኤች.አይ.ቪና ሌሎች በሽታን የመቋቋም አቅምን የሚያዳክሙ ሁኔታዎች ካሉ በየአመቱ መደገም እንዳለበት ተቀምጧል፡፡

– አንዲት ሴት ላለፉት 10ዓመታት ምንም አስጊ ሁኔታ ላይ ካልሆነች ከ70 ዓመቷ በኋላ የቅድመ ምርመራውን ማቋረጥ ትችላለች

ዋቢ

1. Saleem A, Bekele A, Fitzpatrick MB, Mahmoud EA, Lin AW, Velasco HE, et al. Knowledge and awareness of cervical cancer in Southwestern Ethiopia is lacking: A descriptive analysis. PLoS One. 2019;14(11):e0215117.
2. Begoihn M, Mathewos A, Aynalem A, Wondemagegnehu T, Moelle U, Gizaw M, et al. 2019. Cervical cancer in Ethiopia–predictors of advanced stage and prolonged time to diagnosis. Infectious agents and cancer, 14(1):1-7.
3. world health organization.2021. Cervical cancer. https://www.who.int/health-topics/cervical cancer#tab=tab_1
4. world health organization.2021. cervical cancer elimination initiatives. https://www.who.int/initiatives/cervical-cancer-elimination-initiative

ይህ ፅሁፍ በዶ/ር ዳዊት ወርቁ (የማህፀን እና ፅንስ ስፔሻሊስት/የማህፀን ካንሰር ልዩ ስፔሻሊስት) እና የጤና ወግ ኤዲተሮች የተገመገመ ነው።